«برادر ارشد» کیست در دنیای امروز؟
داستانی از گذشته، تصویری از امروز
در سال ۱۹۴۹، جورج اورول با انتشار رمان ۱۹۸۴ جهانی را به تصویر کشید که در آن دولت‌ها با روش‌هایی پیچیده، تمام ابعاد زندگی انسان‌ها را کنترل می‌کردند. واژگانی مانند «برادر ارشد»، «پلیس اندیشه»، «جرم‌فکر» و «زبان نو» تنها اصطلاحات داستانی نبودند، بلکه ابزارهایی بودند برای اشاره به آنچه اورول از آینده می‌ترسید. امروز، با گذشت بیش از ۷۰ سال از انتشار این رمان، بسیاری از آن پیش‌بینی‌های ترسناک، نه تنها تحقق یافته‌اند، بلکه از مرزهای تخیل نیز فراتر رفته‌اند.
برادر ارشد در رمان اورول
در جهان ۱۹۸۴، «برادر ارشد» چهره‌ای است که هیچ‌گاه دیده نمی‌شود، اما همیشه حضور دارد. تصویری از او بر تمام دیوارها دیده می‌شود با این شعار همیشگی: «برادر ارشد مراقب توست». در این جهان، هیچ‌کس از نظارت، شنود، و بازجویی ذهنی در امان نیست. حتی افکار فردی نیز زیر ذره‌بین‌اند، و کسی که «جرم‌فکر» مرتکب شود، محکوم به نابودی است.
برادر ارشد نماد نظارت مطلق، قدرت بی‌چون‌وچرا، و حذف فردیت است. در آن جامعه، حقیقت چیزی نیست جز آنچه حزب می‌گوید و واقعیت، هر لحظه با فرمانی جدید بازنویسی می‌شود.
دنیای امروز: نظارت هوشمند، رضایت‌مند و فراگیر
آیا در جهان واقعی «برادر ارشد» داریم؟ پاسخ ساده نیست.
ما دیگر با دیکتاتوری‌های کلاسیک دهه ۱۹۵۰ روبه‌رو نیستیم. آنچه امروز شاهدش هستیم، نوعی نظارت نرم، با همراهی و رضایت کاربران است.
۱. تلفن‌های همراه: جاسوس‌هایی در جیب ما
دوربین‌ها، میکروفون‌ها، GPS و اپلیکیشن‌هایی که به طور دائم داده‌ها را ثبت می‌کنند. این‌ها ابزاری هستند که میلیون‌ها انسان، نه‌تنها با رضایت بلکه با اشتیاق از آن‌ها استفاده می‌کنند.
مطالعه‌ای از دانشگاه MIT نشان داد که حتی زمانی که گزینه‌های امنیتی برای خاموش کردن شنود فعال هستند، داده‌های صوتی همچنان از برخی اپلیکیشن‌ها نشت پیدا می‌کند.
۲. الگوریتم‌ها: پلیس‌های اندیشه‌خوان
موتورهای جستجو، پلتفرم‌های اجتماعی و فروشگاه‌های آنلاین از الگوریتم‌هایی استفاده می‌کنند که ترجیحات ما را می‌خوانند، پیش‌بینی می‌کنند، و گاهی جهت می‌دهند. آیا این همان کنترل ذهن از طریق زبان و تصویر نیست که اورول در زبان نو ترسیم کرده بود؟
۳. دوربین‌های شهری و فناوری تشخیص چهره
در برخی کشورها، شهروندان در طول روز ده‌ها بار توسط دوربین‌های امنیتی شناسایی می‌شوند. در چین، «سیستم امتیازدهی اجتماعی» از داده‌های آنلاین برای رتبه‌بندی رفتار شهروندان استفاده می‌کند درست مانند «پلیس اندیشه» اورول.
رسانه‌ها و بازنویسی حقیقت: وزارت حقیقت در دنیای واقعی
یکی از ارکان رمان ۱۹۸۴، بازنویسی مداوم تاریخ و تبدیل حقیقت به ابزاری برای کنترل است. رسانه‌ها در جهان اورولی، هر روز آرشیوها را پاک و بازنویسی می‌کردند تا همیشه مطابق روایت حزب باشند.
امروز، با گسترش اخبار جعلی ، دست‌کاری الگوریتمی اخبار، و سانسور سازمان‌یافته در برخی کشورها، همان مفهوم «وزارت حقیقت» در قالبی نوین فعال است.
مطالعه‌ای از Harvard Kennedy School (2021) نشان داد که در دور‌ۀ انتخابات آمریکا، بیش از ۳۵٪ محتوای سیاسی در توییتر حاوی اطلاعات گمراه‌کننده بوده است.
برادر ارشد داوطلب: ما خودمان او را ساخته‌ایم
در ۱۹۸۴، شهروندان به اجبار زیر سلطه برادر ارشد بودند. اما در دنیای امروز، ما داوطلبانه اطلاعات شخصی، علایق، مکان زندگی و حتی چهره‌مان را در اختیار سیستم‌هایی قرار داده‌ایم که کنترل، تحلیل و استفاده از آن‌ها را به عهده دارند.
> شاید «برادر ارشد» دیگر یک فرد یا یک حزب سیاسی نباشد بلکه شبکه‌ای از شرکت‌های فناوری، نهادهای اطلاعاتی، و ساختارهای رسانه‌ای است که با رضایت خود ما، ذهن‌مان را می‌خوانند.
۱۹۸۴ فقط یک رمان نیست؛ یک هشدار ماندگار است. کتابی که ما را دعوت می‌کند به دیدن پشت پردۀ رفتارهای روزمره‌مان، بررسی دقیق نقش فناوری در زندگی، و بازاندیشی نسبت‌مان با آزادی، حقیقت و حریم خصوصی.
در عصر الگوریتم‌ها و اطلاعات، وظیفۀ ماست که با خواندن، فکر کردن و زیر سؤال بردن واقعیت‌های رسمی، با «برادر ارشد» مدرن مقابله کنیم چه نامش دولت باشد، چه گوگل، چه بی‌بی‌سی، یا حتی یک اینفلوئنسر اینستاگرامی.
منابع
Guardian: From Orwell to Zuckerberg: Big Brother is here
MIT Technology Review: Smartphones and Passive Surveillance
PEN America: Banned and Challenged Books